Niniejszym wpisem, którego tematem są antyczne meble chcielibyśmy rozpocząć serię artykułów poświęconych historii architektury wnętrz oraz historii mebla. To tematy, które zawsze nas fascynowały i chętnie pogłębialiśmy wiedzę na ich temat, czytając lub odwiedzając muzea. Dzięki pokazaniu jak kształtowała się funkcja i forma na przestrzeni dziejów łatwo będzie udowodnić, jak dobra myśl projektowa potrafi przetrwać wieki inspirując kolejne pokolenia. Zapraszamy do lektury i śledzenia serii.
JAKA BYŁA ARCHITEKTURA WNĘTRZ KIEDYŚ?
Co współcześnie wiemy o architekturze wnętrz tworzonej tysiące lat temu? Jeśli myślimy o projektowaniu układów funkcjonalnych to całkiem sporo. Wynika to z dobrze zachowanych niektórych murów, a niekiedy tylko fundamentów starych budowli, po których łatwo odtworzyć plan izb w obiekcie. Gorzej ma się rzecz z wyposażeniem pomieszczeń. Większość antycznych mebli i przedmiotów użytkowych nie przetrwała do naszych czasów, ze względu na użyte do ich wytworzenia materiały takie jak drewno, czy skóra. Skąd zatem wiemy jak meblowali starożytni Egipcjanie, Grecy, czy Rzymianie? Jak wyglądały antyczne meble?
Informacje na temat tego jakich mebli używali Starożytni czerpiemy z fresków, mozaik, czy malunków garncarskich, które przetrwały do naszych czasów. W historii zdarzały się nawet próby odtworzenia antycznych mebli na podstawie dobrze zachowanych obrazów.
Świetnym przykładem są Pompeje, gdzie pod popiołami Wezuwiusza, elementy wystroju wnętrz uległy kompletnemu zniszczeniu. Za to ściany bogato zdobione mozaikami przedstawiającymi sceny z życia Pompejczyków, w tym meble z których korzystali – przetrwały w bardzo dobrym stanie.
Zapraszamy na krótką wycieczkę do trzech antycznych imperiów – Egiptu, Grecji oraz Rzymu, aby pokrótce przyjrzeć się ówczesnemu podejściu do kreowania mebla.
MEBLE STAROŻYTNEGO EGIPTU
Wiedzę na temat mebli starożytnego Egiptu czerpiemy z dwóch źródeł. Z malowideł ściennych przedstawiających życie codzienne toczące się w rezydencjach faraonów i arystokracji oraz z nielicznych egzemplarzy zachowanych we wnętrzach grobowców, które nie zostały splądrowane przez rabusiów. Były to głównie krzesła, stoły i bogato zdobione szkatuły.
Typowe egipskie krzesło jest niskie, tworzy je prosta drewniana rama. Przeplatane skórzane pasy lub plecionka z trzciny tworzą siedzisko. Co ciekawe zakończenia nóg egipskiego krzesła często były stylizowane na łapy zwierząt z pazurami.
Podejrzewa się, iż to właśnie Egipcjanie wynaleźli krzesło składane. Na ziemiach Egiptu odnaleziono najstarsze egzemplarze tego mebla. Były to proste i eleganckie taborety w kształcie litery X, gdzie na skrzyżowaniu linii litery znajdował się przegub zapewniający możliwość składania, a między jej górnymi wierzchołkami rozparte było siedzisko.
Sporo na temat wzornictwa ówczesnych Egipcjan wiemy dzięki meblom i przedmiotom użytku codziennego odnalezionym w grobowcu Tutanchamona. Przetrwały one w bardzo dobrym stanie i są one świadectwem bardzo dekoracyjnego stylu. Formy odnalezionych mebli są proste i eleganckie, często naznaczone wyrafinowanym, zdobnym detalem.
MEBLE STAROŻYTNEJ GRECJI
Niestety greckie meble nie przetrwały do naszych czasów. Dowiadujemy się o nich z malowideł, w szczególności wazowych. Na wielu z nich pojawia się eleganckie krzesło. Jego oparcie jest lekko wygięte i płynnie przechodzi w tylne, również zakrzywione nogi krzesła. Siedzisko jest kwadratowe, najpewniej wyścielone skórą. Domyślamy się, że tylko najzamożniejsi z Greków mogli sobie pozwolić na tak elegancki mebel. Zarówno tylne, jak i przednie nogi są mocno wygięte, a ich końce przypominają (podobnie jak u Egipcjan) zwierzęce łapy. Tego typu krzesło nazywamy „Klismos” i co ciekawe w przyszłości było inspiracją dla wielu projektantów. Architekt Benjamin Henry Latrobe w XVIII w. zaprojektował dla Białego Domu w Waszyngtonie całą serię krzeseł inspirowanych właśnie „Klismos”, co jest niezbitym dowodem ponadczasowości tej formy.
Głównymi materiałami, z których Grecy tworzyli meble były drewno i brąz. Z tych właśnie tworzyw wykonywano stoły. Większość Greckich stołów składała się z podłużnej drewnianej płyty oraz z trzech (nie czterech!) nóg, usztywnionych stężeniem z brązu w kształcie litery T. Dlaczego Greckie stoły miały trzy nogi? Wynika to zapewne z tego, iż Grecy byli świetnymi matematykami i wiedzieli, że płaszczyznę wyznaczają 3 punkty. Dzięki temu stół o 3 nogach nie odrywa się od podłoża i nie kołysze się.
W II w. p. n. e. Grecja znalazła się pod panowaniem rzymskim i to właśnie w Rzymie będziemy kontynuowali naszą historię.
MEBELE STAROŻYTNEGO RZYMU
Rzymianie wykonywali swoje meble głównie z drewna inkrustowanego kością słoniową lub metalem. Formą bardzo przypominały meble greckie, lecz przywiązywano większą wagę do detali dekoracyjnych. Meble o lżejszych i prostszych formach były wykonywane z wikliny.
Można wskazać wiele typów rzymskich krzeseł. „Sella” to krzesło przypominające współczesny taboret najczęściej wykonywany z drewna i brązu z wyścielonym miękkim siedzeniem. Dużo ciekawszym przykładem jest „Solium”. Ten typ krzesła to tron, przeważnie marmurowy. Tak jak „Sella” była dość powszechna, tak „Solium” zdobiło wnętrza najwyższych rangą osób w państwie. Zachowane egzemplarze mają przypory o bardzo zdobionej formie, często uskrzydlone. Zaplecek zazwyczaj był dużo wyższy niż osoba siadająca na tronie wystając wysoko ponad jej głowę.
Bardzo ciekawie ma się rzecz z łożami starożytnych Rzymian. Mieli ich kilka rodzajów. Możemy wyróżnić łoże do wypoczynku „lectus cubicularius”, łoże do ucztowania „lectus tricliniaras”, łoże do pracy „lectus lucubratorius”. Łoża były wykonywane z różnych materiałów. Te do wypoczynku murowano, z kolei te do biesiadowania budowano z drewna. Wynikało to z potrzeby umożliwienia łatwego transportu takiego łóżka jako lektyki.
ARCHITEKTURA WNĘTRZ JEST WIECZNA
Trudno jest zwięźle przedstawić tak złożone zagadnienie, jak sposób w jaki były kreowane antyczne meble oraz ich miejsce w architekturze wnętrz. Jednakże warto mieć świadomość, że architektura wnętrz, a wcześniej w ogóle „meble”, towarzyszyły człowiekowi praktycznie od zawsze. Niech ten tekst będzie zalążkiem. Z czasem dotrzemy „dalej”, zbliżając się małymi krokami do współczesności.
Znajomość historii jest niezwykła, ponieważ dzięki niej jesteśmy w stanie zrozumieć, że obecne style i formy są jedynie wypadkową minionych już zdarzeń.
Bibliografia:
John Pile, A History of Interior Design. Second edition.
